Historia muzyki BAROK

1. Camerata florencka

• zgromadzenia twórców wokół mecenasa – możnowładcy

• Camerata florencka – dom florenckiego arystokraty, Giovaniego Bardi, gdzie zbierali się twórcy

• Uprawiał on amatorsko muzykę na wysokim poziomie

• Piero Strozzi, Giulio Caccini, Vincenzo Galilei, Jacopo Peri

• Problematyka wskrzeszenia muzyki greckiej (wartości etyczne, rola w kształtowaniu osobowości, cnotliwy, harmonijny i pełen umiaru rozwój)

• Monodia akompaniowana, basso continuo, muzyka dramatyczna

2. Monodia akompaniowana

• muzyka grecka była wokalno-instrumentalna – chęć odtworzenia – niemożliwe – stworzenie możliwie podobnej

• muzyka jednogłosowa – monodia, muzyka tylko uwypukla tekst

• na wzór grecki miał to być rodzaj „mowy śpiewanej” – parlar cantando

• niewielka ilość dźwięków, rytmika odpowiadająca tekstowi

• improwizowane zdobnictwo – passaggi i gorgia (funkcja ornamentów i figur retorycznych)

• akompaniament instrumentalny – basso continuo (charakterystyczny dla baroku)

• bas cyfrowany – podstawa – realizacja zależna od wykonawcy (figuracja, ornamentacja, układ)

• swobodny skład instrumentalny – najczęściej viola da gamba lub wiolonczela i klawesyn, organy czy lutnia.

• Lekkość faktury i finezja wykonania

• Nobile sprezzatura – wytworna lekkość, wykwintna nonszalancja (aspekt techniczny, oraz postawa wobec sztuki – konieczna wzniosłość tematu, szlachetność, elegancja, lekkość, finezja)

• Wykonanie – słuchacz nie powinien dostrzegać wysiłku

• Giovani Bardi – Dyskusja o dawnej muzyce i pięknym śpiewie; Vincenza Galilei – Dialog pomiędzy dawną i nowa muzyką

3. Dramma per musica

• Dramat muzyczny – pierwowzór opery

• Zainteresowanie dramatami antycznymi

• Pierwsze zachowane: „Euridice” – Jacopo Peri

• Dafne – Jacopo Peri, Orfeo – Claudio Monteverdi (gatunek mitologiczny dramatu pastoralnego)

• Tematy z mitologii greckiej, wysoki poziom poetyki

• Dramatopisarze – Ottavio Rinuccini, Alessandro Striggio (wzór – dramat grecki)

• Czasem zachowywali zasadę trzech jedności, pojawiał się chór, sceny i akty z prologiem

• Muzyka wykorzystywała monodię akompaniowaną

• Rodzaj recytatywu o mniej lub bardziej rozwiniętej linii melodycznej

• Fragmenty silnie zarysowanej melodii i wirtuozerii – pierwowzory arii

• Stile reppresentativo – sceniczne przeznaczenie

• Występowanie lżejszych fragmentów tanecznych

• Chóry nawiązywały do madrygałów (prosta, akordowa konstrukcja, budowa zwrotkowa, polifonia)

• Instrumentarium pierwszych – zespół basso continuo, później rozbudowane do potrzeb krótkich przerywników – ritornelo.

• Dramat alegoryczny „Reprezentatione de Anima e di Copro” (przedstawienie duszy i ciała) Emilio Cavalieri

4. Claudio Monteverdi

• Polifonia renesansowa – wczesne madrygały i muzyka religijna – wpływ polifonii palestrinowskiej

• Monodia akompaniowana – madrygały, dramaty muzyczne, opery, muzyka religijna

• Styl koncertujący – muzyka religijna

• Osiem ksiąg madrygałów – cztery wokalne, później z basso continuo

• Tylko jeden głos wokalny – madrygał solowy

• Madrygały dwugłosowe, nowy gatunek – duet kameralny

• Wprowadza stile concitato – styl wzburzony (Pojedynek Tancreda i Clorindy) – rozbudowane wartości rytmiczne, kontrasty dynamiczne, zmienna artykulacja, gwałtowna ekspresja (później wykorzystywany w operach; ze względu na narratora w utworze uważany jest czasem za pierwowzór oratorium)

• Muzyka religijna – stile moderno – styl nowy – wprowadza elementy typowe dla utworów świeckich (Madrygalizmy), wirtuozeria, rozbudowana harmonika,efekty dźwiękonaśladowcze)

• Nieszpory ku czci Najświętszej Maryi Panny – największe dzieło religijne – synteza wartości sacrum i profanum, forma koncertu kościelnego

• Pierwszy kompozytor z weneckiej szkoły operowej

5. Barokowa muzyka instrumentalna we Włoszech

• Wenecja, skrzypce w muzyce poważnej, nowe brzmienia

a\ Muzyka organowa i klawesynowa

• utwory do grania na organach lub klawesynie, nie rozróżniano faktury

• Girolamo Frescobaldi – utrwalił i rozwinął zdobycze szkoły weneckiej, budowa wieloczęściowa, odcinki zestawiane na zasadzie kontrastu

• Ricercar – wywodzi się z motetu wokalnego, technika imitacyjna, jeden lub kilka tematów, pierwowzór fugi

• Canzona – przeniesienia na instrument wokalnej pieśni. Jednotematyczna – złożona z wariacji, lub wielotematyczna. Kontrastowość: poważna imitacja z tanecznymi rytmami

• Toccata– instrumenty klawiszowe, charakter improwizacyjny, odcinki akordowe i figuracyjne na przemian

• Inne: capriccio, oraz passaglia i ciaccona (oba oparte na basie ostinatowym)

b\ Muzyka skrzypcowa

• sonata – najważniejsza forma epoki – canzona da sonar

• trzy typy: solowa, triowa, zespołowa

• triowa – najpopularniejsza – przeznaczona na dwa instrumenty i basso continuo, koncertowanie, współzawodniczenie

• solowa – instrument solowy i basso continuo, czynnik wirtuozowski, ornamentalna faktura zaczerpnięta z wokalnej giogrii, ornamenty nie były notowane

• sonaty zespołowe – mało popularne, kilka instrumentów i b. c., później zastąpione concerto grosso

• Biaggio Marini, Salomone Rossi, Giovani Lagrenzi, Giovanni Battista Fontana

• Inny podział sonat: da chiesa [kieza] i da camera

• Sonata da chiesa – kościelna, poważny charakter, ograniczona wirtuozeria i ornamentyka, faktura polifoniczna, instrumenty solowe–skrzypce, dęte blaszane, b.c. na organach, mogły zastępować śpiewy

• Sonata da camera – świecka,kameralna, lekka, więcej wirtuozerii, zwykle na skrzypce, lub dęte drewniane, b.c. na klawesynie, violi, cemballo, trzyczęściowa (s.w.s)

c\ Ustalenie formy sonaty barokowej

• Arcangelo Corelli – ustalił schemat sonaty barokowej – sonata da chiesa – 4cz., wolna-szybka-w-sz.

• Sonatę da camera upodabniał do suity (po preludium kilka tańców)

• Jeden z ważniejszych twórców faktury skrzypcowej (sam był wirtuozem)

• Inni: Giovanni Vitali, Tomaso Vitali, Giovanni Bassani, Giuseppe Alberti

• Przyczynili się do wykształcenia systemu dur-moll – utwory ustabilizowane tonalnie

d\ Concerto grosso

• druga istotna forma w baroku

• współzawodniczenie dwóch grup instrumentów – wywodzi się ze stylu koncertującego

• twórca: Arcangelo Corelli

• zespół smyczkowy podzielony na dwie grupy: concertino (instrumenty solowe – 2 skrzypce i wiolonczela) oraz tutti (pozostałe instrumenty- I, II skrzypce, altówka, wiolonczela)

• forma nie jest ściśle ustalona – zwykle cykle 5,6 częściowe, lub nawet 7 do 10.

• W concerto grosso również stosuje podział na da chiesa i da camera

• Forma części jest różnorodna (tańce AB, uwertura francuska, wenecka, forma ABA)

• Nie wykazuje cech wirtuozowskich

• Formę koncertu ustalił Giuseppe Torelli – 3 części – szybka-wolna-szybka, wolna część niewielkich rozmiarów.

• Koncerty Torellego określane są czasem jako koncerty orkiestrowe (brak wyraźnego podziału na concertino i tutti)

e\ Koncert solowy

• Torelli – sześć koncertów na skrzypce solo

• 3 częściowy układ – s-w-s

• Antonio Vivaldi – forma od Torellego, ustalenie zależności pomiędzy partiami solisty a orkiestry

• Część I – dialog tutti z solistą. Np. 5 tutti – ritornelów i 4 solo. Solo – figuracyjne, nawiązuje do tutti

• Część II – partia solisty na pierwszym planie, bogato ornamentowana, obsada tutti ulega zmniejszeniu

• Część III – żywy, stylizowany taniec, swobodne zestawienie solo i tutti

• Pisał także koncerty na flet, obój, fagot, lutnię, mandolinę. Również koncerty podwójne, potrójne, poczwórne

6. Opera wenecka

• 1637 – otwarto pierwszy teatr w Wenecji – San Casiano

• później powstało wiele podobnych, do których pisano opery, jednak miały przynosić zysk ze sprzedaży biletów, dlatego były niezbyt wyrafinowane i skomplikowane

• wenecka szkoła: Claudio Monteverdi, Francesco Cavalli, Antonio Cesti, Giovani Lagrenzi

• charakter opery – mieszczański, zabawa, iliminacja, frywolność

• tematyka: sielankowa, mitologiczna, historyczna, intrygi, komedia omyłek

• podział na sceny i akty

• dominuje melodia – pierwsze miejsce – aria, recytatyw na dalszy plan

• najpierw krótka, nawiązująca do pieśni zwrotkowej

• aria da capo – a+b+a, rondo, forma wariacji

• dwa typy recytatywu: secco – suchy, na kilku powtarzanych dźwiękach, z akompaniamentem klawesynu; accompagnato – akompaniowany, rozbudowana linia melodyczna, akompaniament zespołu

• istotne miejsce zajmuje balet, orkiestra tylko akompaniuje śpiewakom i tancerzom

• uwertura – najważniejszy fragment dla orkiestry

• Didone – Cavalli, Giustino – Lagrenzi

7. Muzyka francuska XVII-XVIII wieku

• odbiegała od stylistyki włoskiej i niemieckiej

a\ Opera

• Jaen-Baptiste Lully – włoch (paradoksalnie), kompozytor nadworny

  • nadzorował wszystkie opery w paryżu

  • tragedie liryczne – monumentalne utwory o tematyce mitologicznej(francuskie widowiska baletowe (ballets de cour) + elementy opery włoskiej)

  • podstawa – recytatyw, aria ma mniejsze znaczenie

  • recytatyw był bardzo dramatyczny, istoty był akompaniament

  • chór – wpleciony w akcję (nie tylko komentator)

  • nadmierne wykorzystywanie baletu

  • uwertury o ściśle określonej budowie, dwu częściowe: 1. wolna akordowa; 2. szybka, imitacja

  • nazywano to mianem uwertury francuskiej

  • opery Lullego: Thesee, Isis, Armide, Atys

• Jean-Philippe Rameau

  • w obrębie dwuskalowego systemu dur-moll

  • pisał: tragedie muzyczne, komedie, komediobalety, opery baletowe, opery o tematyce pastoralnej

  • najistotniejsze: tragedie i opery baletowe

  • 5-aktowa forma z prologiem i uwerturą, główny składnik – recytatyw akompaniowany

  • zatarte różnice pomiędzy recytatywem a arią

  • chóry – faktura akordowa, orkiestra – funkcje ilustracyjne, liczne preludia i interludia (symphonies)

  • rozbudowa składu orkiestry (dęte i perkusyjne)

• inni twórcy: Marc-Antoin Charpentier, Andre Campra, Andre Gretry

b\ Muzyka wokalno-instrumentalna

• Kantata – tematyka mitologiczna, kilka recytatywów i arii, obsada kameralna, niekiedy znaczne rozmiary, twórca: Louis-Nicolas Clerambault – fragmenty wolne w stylu francuskim, ornamentowanym, szybkie przypominają arię szkoły neapolitańskiej, wirtuozowskie

• Inni twórcy kantat: Andre Campra, Michel Monteclair

• Muzyka religijna – do tekstów łacińskich

• Grand Motet – pojawia się u Lully’ego, psalm na 4-głosowy chór, używany w nabożeństwach

• Petit Motet – kameralny charakter i obsadę (głos solowy i b.c.)

• Oratorium – M.A.Chrapentier, krótkie o tekście łacińskim, na głosy solowe i chór

c\ Muzyka instrumentalna

• najpopularniejsze instrumenty: lutnia (Denis Gaultier), klawesyn, viola da gamba, flet

• lutnia – bardzo dużo ornamentów – agrements,

• rytmika – notes inegales – nuty nierówne

• suity – zestaw stylizowanych tańców poprzedzanych preludium (klawesyn, viola da gamba)

• allemanda, cpirante, sarabande, gigue, menuet, gavotte, bourree.

• Klawesyniści: Louis Couperin, Louis Marchand

8. Muzyka niemiecka

• katolickie południe –wpływ muzyki włoskiej, style antico(religijna, na chorale), moderno(styl koncertujący, polichoralność)

• północ – nowatorstwo, zdobycze innych narodowości,(francuskich, włoskich, angielskich, protestanckich)

• Heinrich Schutz – uczeń Monteverdiego, pisał manierystyczne madrygały, opera Dafne, kompozycje religijne, polichóralne (oratoria, pasje), monodia akompaniowana

• Teksty niemieckie jak i łacińskie, słowo przede wszystkim, dramatyczny charakter

• Inni kompozytorzy: Johann Hermann Schein, Samuel Scheidt, Johann Bach (pierwszy)

a\ muzyka instrumentalna zespołowa

• wzory włoskich form (sonata, obsada triowa), Heinrich Ignaz, Franz Biber (południ)

• Biber – rozwój techniki wiolinistycznej – gęsta faktura, przestrajanie strun, ornamentyka, figuracje

• Północ – Dietrich Buxtehude, Johann Pachelbel

b\ muzyka organowa

• toccata, ricercar, canzona, capricio, preludium

• fantazja – Sweelinck, przejęta od wirginalistów angielskich, charakter wirtuozowski, faktura zbliżona do fugi, forma 3-częściowa lub swobodna

• fuga – z ricercaru, jedno- lub kilkutematowa, poprzedzana preludium, toccatą, fantazją. Wykorzystuje czasem chorał protestancki.

• Preludium chorałowe – chorał jako cantus firmus w głosie najwyższym, pozostałe – akompaniament

• Wariacje chorałowe – cantus firmus z chorału poddawany zmianom w kolejnych wariacjach

• Wariacje ostinatowe – stała melodia umieszczana w basie powtarzana wielokrotnie, w innych głosach wariacyjne zmiany melodii.

• Partita chorałowa – wzór – suita francuska; cykl tańców opartych na chorale

• Johan Jacob Froberger – najwybitniejszy, związek z muzyką włoską, uczeń Frescobaldiego

• Johan Kuhnau – pierwszy przeniósł sonatę da chiesa na instrument klawiszowy

9. Opera angielska

• Masque – jedynie fragmenty opracowywane muzycznie, dołączone na końcu aktu widowisko alegoryczne.

• 3 częściowe, fragmenty chóralne. Rozwinęła się przez współdziałanie śpiewu, tańca i pantomimy.

• Pierwsze – stylistyka renesansowa, nowatorstwo – Ben Jonson (wprowadził recytatyw)

• John Blow – Venus i Adonic –– można uznać za operę. Styl francuski – uwertura, tańce, recytatyw

• Henry Purcell – autor muzyki do dramatów i rozbudowanych utworów o cechach maski (20-30 fragmentów), których głównymi elementami były chóry, pieśni, sceny baletowe, odcinki instrumentalne. Wykorzystywał dużą orkiestrę. Np. King Artur, Indian Queen, Dioklecjan.

• Purcell – Dydona i Eneasz – można traktować jako operę, jego podstawą są recytatywy o dramatycznym charakterze. Pojawia się koloratura w partiach solowych. Fragmenty taneczne.

10. Opera neapolitańska

• Neapol uważany za główny ośrodek operowy (od poł. XVII w do końca XVIII w.)

• Szkoła neapolitańska – założyciel – Francesco Provenzale, należeli: Alessandro Scarlatti, Leonardo Leo, Leonardo Vinci, Giovanni Battista Pergolese

a\ Opera seria (poważna)

• reforma Apostolo Zena – usunięcie scen i postaci komicznych, uwaga zwrócona na etyczną stronę dzieła

• Pietro Metastasio – własna koncepcja dramatu, bohater – wzór cnót, głowny element – aria opisująca stany psychiczne bohatera. Uporządkował opery według zasady RARA (recytatyw –aria)

• Alessandro Scarlatti – opery, oratoria, kantaty, koncerty i utwory kameralne. Powrócił do nazwy dramma per musica.. Podstawową formą jest aria w różnych postaciach (prostej do rozbudowanej ABA, zw. arią da capo). Wprowadza elementy koncertujące (np. aria z trąbką, lud dwoma). Recytatywy mogą mieć postać secco lub accompagnato. Również recytatyw z ruchliwym basem. Utworzył własny typ sinfoni zwany uwerturą neapolitańska. Trzyczęściowa forma: szybki wstęp – wolna – taneczna. Stosowanie nietypowych instrumentów: dudy, kastaniety, grzechotki. Chór używany w zależności od potrzeb.

• Obfita koloratura, zwiększona rola czynnika harmonicznego, by podkreślić tekst, i dynamicznego (Jommelli wprowadza crescendo w utworach dramatyczno-muzycznych)

b\ Opera buffa (komiczna)

• wzór – komedia dell’arte o naiwno-realistycznym charakterze

• postacie z życia codziennego, wyszydzano ludzki słabości, wady, namiętności, operę seria

• Gotowe postacie: Arlechina, Pulcinella, Pantalone, Dottore, Spavento, Targaglia

• Dwa rodzaje: intermezzia (wstawki w przerwach opery seria) i pełne dzieła.

• G.B.Pergolesi – „Służąca panią” – uważana za pierwszą operę buffa.

• Charakterystyczne cechy gatunku: Libretto w języku neapolitańskim, treść o charakterze farsowym, jeden lub dwa niewielkie akty, jedyni 2,3 śpiewaków i postaci nieme, materiał muzyczny arii i duetów oparty na prostej piosence, dialog recitativo secco, początkowa introdukcja prezentująca aktorów, finały na końcu każdej części

• Pergolessi tworzył też kompozycje religijne i instrumentalne.

11. Jan Sebastian Bach (1685-1750)

• synteza najważniejszych stylów narodowych (stylu włoskiego, francuskiego i niemieckiego)

• twórczość przepełniona duchem religijnym

• nie odrzucał twórczości jemu współczesnych kompozytorów (Vivaldiego, Haendla, Telemanna)

• Twórczość zależna od miejsca tworzenia: w Weimarze – kantaty i utwory organowe; w Koten – muzyka instrumentalna (klawesynowa, kameralna, orkiestrowa); w Lipsku – wszystkie rodzaje i formy (szczególnie muzyka wokalna)

a\ Muzyka wokalna

• Kantata – trzon jego twórczości. Najpopularniejsza forma niemieckiej muzyki protestanckiej. Podstawa – poetyckie opracowania psalmów. 200 religijnych i kilkanaście świeckich. Bach środkami retorycznymi uwypukla tekst. Subiektywny, dramatyczny i ekspresyjny charakter. Wrażliwość na zagadnienia wiary.

  • Kantata solowa – najprostsza w budowie i obsadzie, na głos solowy z akompaniamentem (2,3 instrumenty + basso continuo), składała się z kilku recytatywów i arii

  • Kantata z obligatoryjnym akompaniamentem organów – rozpisana i wirtuozowska partia organów, bogata obsada – soliści, chór, zespół

  • Kantata chorałowa – najważniejsza, Bach uważany za jej twórcę. Zróżnicowana obsada: soliści, chór, orkiestra. Oparta na melodii chorału protestanckiego. Dwa rodzaje chórów: polifoniczne (rozbudowane na wzór fantazji czy fugi) i chorały (homofoniczne, proste 4-głosowe). W ariach dodawał zazwyczaj instrument solowy, dialogujący z partią śpiewaka.

• Pasja – Bach napisał cztery: według wszystkich Ewangelistów. Zachowały się według św. Jana i Mateusza. Tekst pasji mówi o męce i śmierci Chrystusa. Partia narratora – pierwszoplanowa, dramatyczny charakter, melodyczny recytatyw. Bogata obsada – soliści chór, rozbudowana orkiestra. Tekst: Ewangelia i komentarz do niej.

• Msze, Magnificaty – budowa kantatowa (podział na arie i ansamble, chóry). Msza h-moll – pełen cykl, najważniejsza, rozbudowana forma, bogata obsada. Niejednolita stylistycznie – pisana z przerwami. Pozostałe msze dostosowane do wymogów liturgii protestanckiej – tylko Kyrie i Gloria.

• Motety – tekst niemiecki, religijny, moralizatorski. Czasem rozbudowana, zróżnicowana forma (np. Jesu meine Freunde). Wirtuozeria chóralna. Polifonia, polichóralność, odcinki figuracyjne.

• Oratoria – w istocie rozbudowane kantaty z wyeksponowanym wątkiem dramatycznym (np. Oratorium na Boże Narodzenie to sześć kantat połączonych w całość)

b\ Muzyka organowa

• najwybitniejszy organista epoki

• koncerty – na organy solo, transkrypcje typowych koncertów Vivaldiego

• sonaty triowe – każdy głos grany na innej klawiaturze

• preludia, fugi, fantazje, toccaty, wariacje, formy ostinatowe, chorały.

• Elementy stylu niemieckiego (kontrapunkt, polifonia) i włoskiego (charakter koncertujący)

• Łączy utwory w zbiory

c\ Muzyka klawesynowa

• utwory dydaktyczne i wirtuozowskie

• styl francuski z niemiecką polifonią

• kompozycje dydaktyczne – małe preludia, inwencje, Das Wohltemperierte Klavier. Nie należy ich mylić z etiudami – nie doskonalona sprawności technicznej, lecz pełną pracę artystyczną, prowadzenie frazy, melodii, eksponowanie tematu, realizowanie ornamentacji

• Kompozycje wirtuozowskie – kunszt formy, faktury, na wysokim poziomie trudności, wyszukaną ornamentyką. Np. Suity angielskie, Partity, Suity francuskie, Wariacje goldbergowskie, koncert włoski, koncerty solo, toccaty.

d\ Muzyka solowa na inne instrumenty

• pisał na skrzypce, wiolonczelę, lutnię, flet

• przede wszystkim: sonaty i partity skrzypcowe i suity wiolonczelowe

e\ Muzyka kameralna

• sonaty solowe i triowe, o 4-częściowym układzie Corellego

• Sonaty triowe z fletem oraz na violę da gamba

• Muzyczna Ofiara – zbiór kanonów, ricercarów, sonaty triowej

f\ Muzyka orkiestrowa

• suity orkiestrowe – zwane też Uwerturami przez dominującą rolę części rozpoczynającej. Elementy stylu francuskiego – forma (tańce), zdobnictwo, obsada.

• Koncerty – wzór – utwory Vivaldiego, 3-częściowa forma, praca kontrapunktyczna i technika imitacyjna z elementami koncertującymi.

• Koncerty solowe – skrzypcowe i klawesynowe

• Concerti grossi – bogatsza grupa concertino (np. flet prosty, obój, trąbka, skrzypce w II koncercie), Koncerty brandenburskie

g\ Ostatnie dzieło Bacha, jego muzyczny testament – Die Kunst der Fuge,zbiór fug i kanonów– nie dokończone

12. Georg Friedrich Haendel (1685-1759)

• wzorował się na twórcach południowo niemieckich, fascynacja muzyką włoską

• przede wszystkim muzyka wokalno-instrumentalna, opery i oratoria

a\ Opery

• wzorował się na szkole neapolitańskiej

• tematyka mitologiczna lub historyczna

• typ opery seria, budowa – ciąg recytatywów i arii, rzadko chór, czasem sceny baletowe

• różne typy arii; aria da capo, aria rondowa, arie z towarzyszeniem instrumentu solowego

• Arie często mają charakter stylizowanych tańców (siciliany, menueta, sarabandy)

• Element wirtuozowski (koloratura), ansamble – rola duety (sceny miłosne)

• Ariodante, Alcine

b\ Oratoria

• Tematyka biblijna, sacre dramma – oratorium

• Dużo chórów, technika fugowana i odcinki akordowe

• Oratorium dramatyczne – rozbudowane, dużo chórów, nazywane też dramatami chóralnymi

• Oratorium niedramatyczne – charakter epicko-liryczny, alegoryczny, zbliżone da kantaty

• Oratoria Haendla były zwykle 3-aktowe, Dzieliły się na arie, ansamble, recytatywy, chóry.

• Arie były często łączone z chórem, mogły być wirtuozowskie (koloratury), modlitewne, batalistyczne

• Podstawą oratoriów były chóry o zróżnicowanej fakturze (od 5-gł., niewielkich do 8-gł. z orkiestrą)

• Technika fugowana i odcinki akordowe

• Części instrumentalna – uwertura francuska, sinfonie, tańce i marsze

c\ Muzyka instrumentalna

• Concerto grosso – 12 zainspirowanych Corellim, bez ściśle sprecyzowanej budowy, od 4 do 6 części. Obsada i concertino traktowane swobodnie, czasem w ogóle brak concertino. Cechy uwertury francuskiej, fugi, tańców, nietanecznych arii, recytatywów akompaniowanych. Również concerti grossi na rozbudowane składy

• Koncerty organowe – należy uznać Haendla za ich twórcę. Wywodzą się z instrumentalnych interludiów. Nie posiadają pedału, odznaczają się włoskim stylem, zawierają elementy ilustracyjne i dźwiękonaśladowcze. Partia organów była trochę improwizacyjna.

• Koncert plenerowe – Watermusic (muzyka na wodzie) i Music of Fireworks (Muzyka ogni sztucznych), cykle suitowe łączące styl francuski i włoski. Bogato instrumentowane, uświetniały uroczystości dworskie, dominują tańce francuskie.

13. Formy wokalno-instrumentalne baroku

a\ Oratorium

• religijny utwór wieloczęściowy, dramatyczny, oparty na tematyce religijnej przedstawianej przez recytatyw, ariosa, arie, zespoły solowe i chóralne oraz fragmenty instrumentalne

• brak akcji scenicznej, wprowadzony narrator – testus lub historicus

• oratorio (dom modlitwy) – od miejsca nabożnych zebrań w Rzymie

• G.P. da Palerstrina, G.Animuccia – pisali dla oratoriów ( Le Reppresentazione de..- uznaje się za orat.)

• Oratorio latino – w łacińskim, przewaga chórów, dla bardziej wykształconej i wyrobionej publiczności

• Oratorio volgare – ludowe, we włoskim, liczny partie solowe, proste w budowie, łatwe w odbiorze

• Steffano Landi, Domenico Mazzocchii – przedstawiciele oratorium łacińskiego w Rzymie

• Giacomo Carissimi – ustalił ostateczną formę oratorium („Jonas”, „Baltazar”, „Jephte”)

• Wprowadził dwuczęściową budowę, przejął wszystkie środki z opery, arie, recytatywy, bel canto.

• Marc-Antoine Charpentier, A.Stradella, A.Caldara, Heinrich Schutz – nawiązywali do Carissiniego

• Po jego śmierci główna rola – oratorio volgare – chór mniej ważny, okrzyki, zawodzenia, partie solowe

• Powstanie oratorium solowego

b\ Pasja

• forma pokrewna oratorium, identyczna w konstrukcji, nie posiada akcji scenicznej

• oparta na tekście z Ewangelii, narrator – Ewangelista

• wywodzi się z chorału gregoriańskiego podzielonego na partie Chrystusa, Ewangelisty i tłumu

• pierwsze – XV – Jacob Obrecht

• XVII wieku wywiera wpływ monodia akompaniowana – zmiana formy – szereg współdziałających ze sobą części recytatywnych, aryjnych, chóralnych i instrumentalnych. Duża rola chórów- udział w akcji

• Tekst traktowany bardziej swobodnie, fragmenty w formie poetyckiej, lub nowy tekst (H. Schutz, Bach)

c\ Kantata

• z madrygału koncertującego, – dlatego wokalno-instrumentalna

• mniejsze rozmiary, różnorodność tekstów (świeckie i religijne)

• kantata świecka (da camera) i kościelna (da chiesa)

• utwór niesceniczny, nie ma narratora i akcji dramatycznej

• kantata (cantare – śpiewać) – utwór solowy z towarzyszeniem instrumentów (XVII wiek)

• Alessandra Grandi – „Kantaty i arie na głosu solowe” – pierwszy raz nazwa kantata

• Fragmenty aryjne i recytatywne,

• 2 arie da capo poprzedzone recytatywami – skrystalizowanie formy (Neapol)

• W Niemczech – kantata kościelna z partiami solowymi i rozbudowanymi chórami, oparta w dużej części na chorale protestanckim (kantata chorałowa) (S.Scheidt, H.Schutz, J.S.Bach)

d\ Koncert kościelny

• przełom baroku i renesansu – walka stile antico z stile moderno

• muzyka świecka –nowy zamiast starego, religijna – nowy obok starego (namowy kościoła do antico)

• Lodovico da Viadana – łączenie stylów, – „koncerty świeckie”

• Czterogłosowa polifonia, głos najwyższy – solo wokalne, pozostałe głosy – organy

• Obsada wokalno-instrumentalna, kameralna forma, technika dialogowanie pomiędzy wykonawcami

14. Barok w Polsce

a\ Ogólnie

• stolica polski – Warszawa, dwa ośrodki kultury muzycznej

• Kraków – wykonywane utwory włoskie, katedrę prowadzili Włosi, później też Polacy

• Warszawa – kapela królewska, utwory świeckie, muzycy włoscy (np. Luca Marenzio, Marco Scachi)

B\ Muzyka religijna

• Marcin Mielczewski – (muzyk kapeli Władysława IV)oba style (renesansowy-c.f. z chorału w mszach; i barokowy -skrzypce, puzony, organy).Wokalno instrumentalne koncerty kościelne (instrumentalny wstęp – sinfonia lub sonata) i instrumentalne canzony.„Benedictio et clarita” (koncert, 6-gł) „Deus in Nomine Tuo” (bas solo, koncert solowy – pierwszy w Polsce, jedyny zachowany). Canzony – na dwoje skrzypiec i b.c., kontrastujące odcinki, wiele różnych technik

• Franciszek Lilius –(kapelmistrz na Wawelu)styl renesansowy i barokowy, monumentalny motet – „Jubilate Deo” (5-gł, chór, zespół, b.c., styl koncertujący)

• Bartłomiej Pękiel – (kapelmistrz w Warszawie), pisał przede wszystkim msze (np.” Missa Paschalis, „Missa Pulcherrima”. Najbardziej znane dzieło – „Dialogus: Audite mortales“ – uważane za pierwsze polskie oratorium, oparte na tekstach biblijnych.

• Jacek Różycki – Późniejszy kapelmistrz w Warszawie) – koncerty kościelne, motety koncertujące

• Damian Stachowicz – (kolegia zakonu pijarów), technika koncertująca, – „Veni Cansolator” koncert kościelny zbliżony do muzyki świeckiej (aria z trąbką)

• Stanisław Sylwester Szarzyński – (zakon cystersów) – styl barokowy, koncerty kościelne – zbliżone do włoskiej kantaty. „Jesu spes mea’ – koncert kościelny. Sonata na dwoje skrzypiec i organy.

• Grzegorz Gerwazy Gorczycki – styl barokowy i polifoniczne a capella. „Laetatus sum” – motet koncertujący, „Completorium”, „Conductus Funebris” – na uroczystości żałobne Augusta II sasa. Msze – „Missa paschalis” z cantus firmus.

C\ Muzyka instrumentalna

• Adam Jarzębski – skrzypek, poeta, architekt. – „Canzoni e Concertii” z b.c.

• Dwu głosowe koncerty – transkrypcje utworów Gabrielego, Palestriny, Lassa.

• Utwory 3,4 głosowe – oryginalne kompozycje – nawiązuje do Gabrielego i Frescobaldiego

• „Tamburetta”, „Chromatica”

d\ Opera

• pierwsze przedstawienie operowe w Polsce – 1628 r. – „Galatea’ – anonim

• Władysław IV – mecenas sztuki, wybudowana wielką salę teatralną

• Piotr Elert – „La fama reale”

• Autor libertt – Virgilo Pucciteli, muzyki – Marco Scacchi – kapelmistrze królewski